Σύνδρομο Κουκουβάγιας: Τι είναι το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου DSPS;

Σύνδρομο κουκουβάγιας. Έχετε ακούσει ξανά γι' αυτό το σύνδρομο; Ενδεχομένως να το έχετε ακουστά με την εξής ονομασία: σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS). Πρόκειται για μια αρκετά σοβαρή κατάσταση αφού επηρεάζει τον ύπνο ενός ανθρώπου και κατ' επέκταση την καθημερινότητά του και την ποιότητα της ζωής. Ένας άνθρωπος με σύνδρομο κουκουβάγιας δυσκολεύεται να κοιμηθεί αλλά και να ξυπνήσει εγκαίρως. Υπάρχει δηλαδή μια διαρκής καθυστέρηση στο πρόγραμμα του ύπνου τουλάχιστον δύο ωρών. Είναι μια κατάσταση λοιπόν που επηρεάζει το εσωτερικό ρολόι του ασθενούς. 

Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που υπό κανονικές συνθήκες κοιμάται στις 22:00 και ξυπνάει στις 06:30, θα καταφέρει να κοιμηθεί, το νωρίτερο, τα μεσάνυχτα και θα δυσκολευτεί πολύ να ξυπνήσει την συνηθισμένη ώρα. Αν κάποιος με σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου, δηλαδή σύνδρομο κουκουβάγιας, κρατούσε ημερολόγιο ύπνου θα διαπίστωνε / σημείωνε αρκετούς μικρούς ύπνους κατά τη διάρκεια της ημέρας (σε σχολείο ή εργασία), με ελάχιστο ή καθόλου ξύπνημα το βράδυ και ξύπνημα κοντά στο μεσημέρι. 

Οι περισσότεροι άνθρωποι με σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου περιγράφουν τον εαυτό τους ως... κουκουβάγια, εξού και το προσωνύμιο του συνδρόμου. Ο ασθενής λοιπόν αδυνατεί να ρυθμίσει το πότε θα πέσει για ύπνο και θα καταφέρει πραγματικά να κοιμηθεί. 

Τι είδους διαταραχή ύπνου είναι το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου είναι ένας τύπος διαταραχής ύπνου που αποκαλείται και διαταραχή ύπνου κιρκάδιου ρυθμού. Ο κιρκάδιος ρυθμός είναι ένας κύκλος 24 ωρών που βοηθάει να μείνει κανείς ξύπνιος κατά την ημέρα και να κοιμηθεί το βράδυ. Αυτός ο κύκλος ρυθμίζει το πως συγκεκριμένα μέρη του σώματος λειτουργούν, όπως η θερμοκρασία σώματος και η πέψη. 

Τι είδους τύποι συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS) υπάρχουν;

Υπάρχουν δύο τύποι συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου που χαρακτηρίζονται από το πότε η ορμόνη του ύπνου, δηλαδή η μελατονίνη, κάνει σήματα στον κιρκάδιο ρυθμό. Αυτό το σημάδι είναι που ουσιαστικά λέει στον οργανισμό ότι ήρθε η ώρα για ύπνο. 

Κιρκάδιος ευθυγραμμισμένος: Η έκκριση μελατονίνης γίνεται λιγότερο από δύο ώρες πριν από τον ύπνο.

Κιρκάδιος μη ευθυγραμμισμένος: Η έκκριση μελατονίνης γίνεται περισσότερο από δύο ώρες πριν από τον ύπνο ή δεν συμβαίνει έως ότου αποκοιμηθεί ο άνθρωπος.

Ποιά είναι τα συμπτώματα του συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Τα συμπτώματα του συνδρόμου κουκουβάγιας, δηλαδή του συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τα εξής:

• αδυναμία επίτευξης ύπνου την επιθυμητή ώρα
• δυσκολία ξυπνήματος την επιθυμητή ώρα

Τα παραπάνω μπορούν να οδηγήσουν στα εξής:

• έντονη υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας
• προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης
• προβλήματα συμπεριφοράς και αλλαγές στην ψυχική διάθεση

Τα συμπτώματα του συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS) μερικές φορές είναι δύσκολο να διαφοροποιηθούν από άλλες υπερυπνιακές δυσλειτουργίες ύπνου (που δημιουργούν αίσθημα κόπωσης στον ασθενή καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας) όπως η ναρκοληψία και η ιδιοπαθής υπερυπνία. 

Τι προκαλεί το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS) ή αλλιώς, σύνδρομο κουκουβάγιας, έχει γενετική αιτία. Ένας γιατρός δεν μπορεί να κάνει τεστ γι' αυτά τα γονίδια αλλά αρκετοί άνθρωποι αισθάνονται καλύτερα γνωρίζοντας ότι τα συμπτώματα και το σύνδρομο είναι αποτέλεσμα μιας γενετικής προδιάθεσης και όχι, για να ειπωθεί λαϊκά, μια τάση προς... τεμπελιά. 

Έρευνες έχουν δείξει ότι γενετικοί παράγοντες κάνουν τον φυσιολογικό κιρκάδιο ρυθμό του σώματος να διαρκεί περισσότερο από τον μέσο όρο, δηλαδή το συνηθισμένο. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την επιθυμία του σώματος να κοιμηθεί την επιθυμητή ώρα.  

Τι μπορεί να χειροτερέψει το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Υπάρχουν μερικά «πράγματα» που είναι πιθανό να χειροτερέψουν τα συμπτώματα του συνδρόμου της καθυστερημένης φάσης ύπνου και αυτά περιλαμβάνουν τα εξής:

• τζετ λαγκ
• υπερβολική παραμονή στο κρεβάτι
• απουσία καθημερινού προγράμματος ύπνου
• μη υγιεινές συνήθειες ύπνου (π.χ. κατανάλωση καφέ πριν από τον ύπνο)
• υπερβολική έκθεση στο φως λίγο πριν από τον ύπνο και μειωμένη έκθεση στο φως την ημέρα

Ποιοί είναι οι παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες για το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS), ή αλλιώς σύνδρομο κουκουβάγιας, είναι πιο συνηθισμένο σε πιο νέους ανθρώπους και ειδικά στις ηλικίες μεταξύ 10 και 19 ετών. Αυτό συμβαίνει επειδή ο φυσιολογικός ρυθμός του κιρκάδιου ρυθμού αλλάζει σ' αυτές της ηλικίες και ειδικά την εφηβεία. 

Ωστόσο το σύνδρομο κουκουβάγιας μπορεί επίσης να επηρεάσει και μεγαλύτερους σε ηλικία ανθρώπους. Είναι συνηθισμένο μεταξύ γυναικών και ειδικά σε ηλικίες μεταξύ 40 και 60 ετών. Μια μελέτη έδειξε ότι το 90% ενηλίκων που εμφάνισαν σύνδρομο καθυστερημένης εμφάνισης ύπνου το είχαν παρουσιάσει και στην παιδική ηλικία. 

Επίσης είναι πιθανό να εμφανίσει ένας άνθρωπος σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου εφόσον έχει οικογενειακό ιστορικό. 

Ποιές είναι οι επιπλοκές του συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS), ή αλλιώς σύνδρομο κουκουβάγιας, είναι πιθανό να προκαλέσει επιπλοκές όπως οι παρακάτω:

Κατάθλιψη: Η ικανότητα να κοιμηθεί ένας άνθρωπος επηρεάζει την ψυχική του διάθεση αλλά και τις αντοχές του. Πάνω από 60% των ανθρώπων που διαγιγνώσκονται με σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS) βιώνουν και κατάθλιψη. 

Χρήση ουσιών: Αρκετοί άνθρωποι με σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου λαμβάνουν / καταναλώνουν αρκετή περισσότερη καφεΐνη απ' όση πρέπει για να μείνουν ξύπνιοι. Επίσης έχουν την τάση να λαμβάνουν ηρεμιστικά ή αλκοόλ ώστε να μπορέσουν να κοιμηθούν. 

Επιπρόσθετα, η DSPS μπορεί να επηρεάσει την απόδοση ενός μαθητή στο σχολείο αλλά και ενδέχεται να προκαλέσει κόπωση ή έλλειψη προσοχής σε σημαντικά γεγονότα. 

Πως γίνεται η διάγνωση του συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Για να γίνει διάγνωση του συνδρόμου της κουκουβάγιας, δηλαδή του συνδρόμου καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS) ο γιατρός ή ειδικός σε θέματα ύπνου θα κάνει ερωτήσεις στον ασθενή. Ερωτήσεις που αφορούν τα συμπτώματα που βιώνει και παράλληλα θα του ζητήσει να κρατήσει ημερολόγιο / σημειώσεις σχετικά με τον ύπνο του. Να καταγράψει δηλαδή τους ακριβείς χρόνους που:

• πηγαίνει για ύπνο
• καταφέρνει να κοιμηθεί
• ξυπνάει

Ιδανικά ο ασθενής πρέπει να έχει ένα σημειωματάριο δίπλα στο κομοδίνο του ώστε να γράφει άμεσα τα παραπάνω γιατί αν δεν το κάνει θα είναι δύσκολο να θυμηθεί επακριβώς τους χρόνους που κοιμήθηκε ή ξύπνησε μετά από 1-2 μέρες. Ο γιατρός ή ειδικός ύπνου θα εξηγήσει πόσες μέρες χρειάζεται η λεπτομερής καταγραφή. 

Για να επιβεβαιωθεί η διάγνωση ίσως ο γιατρός ζητήσει στον ασθενή να φορέσει μια ειδική συσκευή που λέγεται κινησιογράφος ο οποίος θα καταγράφει τους καθημερινούς κύκλους ξεκούρασης και δραστηριότητας καθημερινά. Έτσι θα επιβεβαιωθεί τι ώρες κοιμάται και ξυπνάει ένας ασθενής. Ενδεχομένως ο γιατρός ζητήσει από τον ασθενή να φορέσει αυτή τη συσκευή μέχρι και 14 μέρες. 

Επιπρόσθετα ο γιατρός ίσως κάνει κι άλλα τεστ όπως το dim light melatonin testing (DLMO) που είναι το τεστ για να διαπιστωθεί η έναρξη έκκρισης μελατονίνης στο αμυδρό φως. Ένα άλλο τεστ είναι το polysomnography (PSG) ή μελέτη ύπνου. Και φυσικά το multiple sleep latency test (MSLT) δηλαδή πλήρη μελέτη ύπνου στο εργαστήριο. 

Κοινές διαταραχές ύπνου όπως η αποφρακτική άπνοια ύπνου μπορούν να κάνουν το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS) χειρότερο γι' αυτό ο γιατρός μπορεί να διαγνώσει και να διαχειριστεί / θεραπεύσει και εκείνη την κατάσταση επίσης. 

Πως θεραπεύεται το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Ο γιατρός πιθανότατα θα συστήσει τα παρακάτω για να θεραπεύσει το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS):

1) Αλλαγή στις συνήθειες ύπνου του ασθενή

• βελτίωση των συνθηκών στην κρεβατοκάμαρα, π.χ. μην χρησιμοποιούνται βαριά σκεπάσματα το καλοκαίρι ή μείωση θορύβου του κλιματιστικού
• κλείσιμο κουρτινών ή χρήση μάσκας ματιών για την αποφυγή φωτός
• χαλάρωση πριν από τον ύπνο, π.χ. λήψη ζεστού (όχι καυτού) μπάνιου
• κλείσιμο ηλεκτρονικών συσκευών (κινητό, τηλεόραση, λάπτοπ κτλ) που εκπέμπουν μπλε φως
• διατήρηση του αυστηρού πλάνου / ωραρίου ύπνου ακόμα και τα Σαββατοκύριακα ή τις διακοπές
• αποφυγή ροφημάτων καφεΐνης πριν από τον ύπνο αλλά και σοκολάτος ή τσαγιού
• αποφυγή διεγερτικών όπως το αλκοόλ ή η νικοτίνη πριν από τον ύπνο ή έντονη γυμναστική

2) Αναπροσαρμογή στο πρόγραμμα που ο ασθενής πέφτει στο κρεβάτι

• αλλάζοντας προοδευτικά το εσωτερικό / βιολογικό ρολόι αλλάζοντας λίγο κάθε βράδυ την ώρα ξαπλώματος (π.χ. το ένα βράδυ 23:45, το επόμενο 23:30 κτλ) έως ότου επιτευχθεί η ιδανική
• καθυστερώντας το εσωτερικό / βιολογικό ρολόι (χρονοθεραπεία) από μία έως και τρεις ώρες έως ότου επιτευχθεί ο κατάλληλος χρόνος ύπνου (π.χ. 20:00 έως 03:00 και ύστερα 23:00 έως 06:00) κάτι που απαιτεί πλήρη αποχωή από κοινωνικές δραστηριότητες για αρκετές ημέρες

3) Φωτοθεραπεία

Μερικοί γιατροί συνιστούν φωτοθεραπεία για το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου. Θα χρειαστείτε να αποκτήσετε ένα ειδικό light box για να κάνετε τη θεραπεία. Θα ανοίγετε το φως για μισή ώρα το πρωί. Αυτό θα βοηθάει το εσωτερικό / βιολογικό ρολόι να κάνει επαναφορά. Ο γιατρός θα δώσει τις σχετικές οδηγίες για τη σωστή χρήση. 

Μια εναλλακτική προσέγγιση που μπορεί να συστήσει ο γιατρός είναι η έκθεση επί 30 λεπτά στην ηλιακή ακτινοβολία μετά το ξύπνημα. Μια άλλη βοηθητική προσέγγιση θεραπείας είναι ο περιορισμός στο ελάχιστο (κατά τη διάρκεια της νύχτας) του μπλε φωτός από τις ηλεκτρονικές συσκευές, π.χ. το smartphone κινητό τηλέφωνο, τον φορητό υπολογιστή laptop ή την τηλεόραση. 

4) Λήψη φαρμάκων

Ο γιατρός ίσως συστήσει ένα μη συνταγογραφούμενο φάρμακο, δηλαδή ένα συμπλήρωμα μελατονίνης για να βοηθήσει με τον κιρκάδιο ρυθμό του ασθενούς. Το σώμα φυσικά παράγει μελατονίνη για να ρυθμίζει τον κύκλο μεταξύ ύπνου και ξυπνήματος. Ένας αδένας στον εγκέφαλο εκκρίνει τα υψηλότερα επίπεδα μελατονίνης κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μπορεί να χρειαστεί έξτρα μελατονίνη για να βοηθήσει τον ασθενή να κοιμηθεί σύμφωνα με το επιθυμητό πρόγραμμα.

Ο γιατρός θα συστήσει μια κατάλληλη δόση μελατονίνης. Για παράδειγμα, μια χαμηλό δόση (0,5 έως 1 mg) είναι ιδανική για έναρξη θεραπείας. Να σημειωθεί ότι η λήψη μελατονίνης δεν είναι φάρμακο που λαμβάνεται την ώρα που πέφτει κάποιος για ύπνο αλλά μερικές ώρες πριν από την επιθυμητή ώρα ύπνου. Οποιουδήποτε άλλου είδους φάρμακο πρέπει να λαμβάνεται μετά από υπόδειξη του γιατρού. 

Η μελατονίνη είναι ευρέως διαθέσιμη δίχως συνταγογράφηση αλλά δεν είναι όλες εγκεκριμένες από τον εθνικό οργανισμό φαρμάκων, συνεπώς μιλήστε με τον φαρμακοποιό σας και αγοράστε από το τοπικό φαρμακείο εγκεκριμένα σκευάσματα. 

Πόσο διαρκεί το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS);

Το σύνδρομο καθυστερημένης φάσης ύπνου (DSPS) δεν γιατρεύεται οριστικά, δεν φεύγει απλά. Η θεραπεία διαρκεί. Μπορεί να πάρει αρκετές εβδομάδες, ίσως και μήνες έως ότου ο ασθενής είναι σε θέση να επαναπρογραμματίσει τον κύκλο ύπνου του. Θα πρέπει να μείνει συνεπής με τη θεραπεία ώστε να μην πάει χαμένη η προσπάθεια που θα κάνει στην αρχή. Ουσιαστικά λοιπόν δεν υπάρχει μόνιμη θεραπεία του DSPS αλλά μέσω της συνέπειας στη θεραπεία βελτιώνονται και μειώνονται θεαματικά τα συμπτώματα. 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το περιεχόμενο του παρόντος διαδικτυακού ιστοτόπου δεν αποτελεί και δεν μπορεί να εκληφθεί ως ιατρική συμβουλή, διάγνωση, θεραπεία ή υπόδειξη. Όλες οι πληροφορίες παρέχονται στους αναγνώστες από επαγγελματίες υγείας, αποκλειστικά και μόνο για ενημερωτικούς σκοπούς. Δεν υπάρχει καμία πρόθεση το περιεχόμενο αυτό να υποκαταστήσει την εξατομικευμένη ιατρική συμβουλή, διάγνωση, πρόγνωση ή θεραπεία.

Χώρος ζωής, σημείο φροντίδας #carespot